Qızıl hasilatı təkcə konkret sənaye sahələrinin deyil, bütün ölkələrin maraqlı olduğu prosesdir. Bu nəcib metal stomatologiya, elektronika, kimya, tikinti və zərgərlikdə istifadə olunur. Qızıl külçələri hələ də qızıl-valyuta ehtiyatlarının bir hissəsi kimi istifadə olunur.

Tərkibində qızıl olan filizlərdən qızıl çıxarılır, lakin filizlərin tərkibində az miqdarda qızıl var. Bundan əlavə, filiz növündən asılı olaraq, qızıl həcmdə yüksək dərəcədə dispers ola bilər və digər metallarla birlikdə kimyəvi birləşmələrin bir hissəsini təşkil edə bilər. Bəzi filizlər üçün ənənəvi texnologiyalardan istifadə etməklə qızıl hasilatı demək olar ki, mümkün deyil. Belə filizlərə odadavamlı deyilir. Buna görə də, qızıl əldə etmək üçün qeyri-standart innovativ texnologiyalar indi əvvəlkindən daha aktualdır.

Qızıl tərkibli filizlərin növləri

Beş növ qızılı olan filizləri ayıraq. Bunlara daxildir:

• aşağı sulfidli çıxıntı filizləri;
•  qızıl-pirit filizləri;
• sulfid qızıl-mis filizləri;
• qızıl-arsen filizləri;
• polimetal filizlər.

Bu filizlərdən qızıl çıxarılması müxtəlif üsullarla həyata keçirilə bilər. Bu, filizin tərkibindən, parçalanma və çirklənmə dərəcəsindən, həmçinin qızıl hissəciklərinin ölçüsündən asılıdır.

Sianidləşmə və flotasiya

Qızıl hasilatı flotasiya və sianidləşmə olmadan natamamdır. Bunlar qızıl filizinin zənginləşdirilməsinin əsas prosesləridir. Silisiumlu qızıl filizlərinin əksəriyyətinin emalı üçün sianidləşmə tövsiyə olunur və sulfid filizlərindən qızılın çıxarılmasında flotasiyadan istifadə olunur. Elə filizlər də var ki, onların emalı üçün həm birinci, həm də ikinci üsullardan istifadə olunur. Bu halda, üsul adətən əməliyyat xərclərinə və hazır məhsulun maya dəyərinə təsir edən optimallıq meyarına uyğun seçilir. Sianidləşdirmə və flotasiyaya əsaslanan kombinə edilmiş üsullardan da istifadə olunur.

Sianidləşmə üsulu ilə qızıl hasilatı rahat şəkildə iki mərhələyə bölünə bilər. Birinci mərhələdə filizdə olan qızıl sianidlə həll edilir. Bundan sonra məhlulun ayrılması və metal sinkdən istifadə edərək qızılın çökdürülməsi aparılır. Müəyyən edilmişdir ki, filizin incə üyüdülməsi bir sıra faydalı üstünlükləri təmin edir, o cümlədən daha qısa emal müddəti, daha yüksək qızıl çıxarılması və daha mürəkkəb filizlərə sianidləşmə üsulunun tətbiqi imkanları. Taşlama üçün iri ölçülü və enerji sərf edən dəyirmanlardan istifadə edilir.

Flotasiya həmçinin qızıl filizinin incə üyüdülməsini tələb edir. Torpaq filizi maye və kimyəvi maddələrlə birlikdə xüsusi hüceyrəyə daxil olur. Yüksək sürətli qarışdırıcının işləməsi səbəbindən pulpa kiçik hava kabarcıkları ilə qarışdırılır. Bu anda kimyəvi maddələr hərəkətə başlayır və qızıl tərkibli hissəciklərin islanmasının qarşısını alır. Bu hissəciklər kiçik hava kabarcıklarına yapışır və yuxarı qalxır. Sonra, əldə edilən “qızıl” köpük susuzlaşdırılır və əmələ gələn konsentrat daha da emal olunur.

Qızıl-arsen-pirit konsentratlarının flotasiya ilə ayrılması yolu ilə qızıl hasilatı

Arsen-pirit konsentratlarının seçilməsi (ayırılması) üçün bütün üsullar oksidləşdirici kimyəvi maddələrin təsiri altında arsenopirit və pirit səthlərinin müxtəlif oksidləşmə qabiliyyətinə əsaslanır. Bununla belə, bütün kimyəvi əsaslı seçim üsullarının çatışmazlıqları var, o cümlədən:

• rejimi diqqətlə izləmək zərurəti, çünki ən kiçik dəyişikliklər belə son nəticənin əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməsinə səbəb ola bilər;
• kollektoru konsentratdan çıxarmaq üçün həyata keçirilən çoxsaylı yuyulmalara görə yüksək əmək intensivliyi;
• bir neçə dəfə yuyulma ətraf mühiti qorumaq üçün zərərsizləşdirilməli olan istehlak edilən kimyəvi maddələrin miqdarını artırır.

Vortex qat cihazları (AVS) flotasiya prosesinin səmərəliliyini artırmaq üçün tövsiyə olunur və filizi flotasiya maşınına verməzdən əvvəl quru formada və ya sellüloz şəklində ilkin emalı üçün istifadə etmək olar.

Burulğan təbəqəsi cihazı nədir və niyə qızıl əldə etmə prosesində effektivdir?

Burulğan təbəqəsi cihazı bir çox texnoloji proseslərin intensivləşdirilməsi, həmçinin müxtəlif maddələrin dispersiya və aktivləşdirilməsi üçün istifadə olunur. Dizayn baxımından cihaz induktiv sarğıdan, qeyri-maqnit materialdan hazırlanmış əməliyyat kamerasından və müəyyən uzunluq və diametr nisbətinə malik iynə formalı ferromaqnit hissəciklərindən ibarətdir.

Emal edilmiş konsentrat fırlanan elektromaqnit sahəsi ilə idarə edildikdə mürəkkəb traektoriyalar boyunca hərəkət edən ferromaqnit hissəcikləri ilə intensiv şəkildə qarışdırıldığı cihazın işləmə kamerasına verilir. Bu zaman ferromaqnit hissəcikləri bir-biri ilə, konsentrat hissəcikləri ilə və əməliyyat kamerasının divarları ilə toqquşur və burulğan təbəqəsi əmələ gətirir. Beləliklə, adı – “vorteks qatı cihazı”.

Qarışdırma zamanı konsentrat hissəcikləri AVS-nin iş kamerasında yaranan əlavə amillərə və hadisələrə məruz qalır: elektrik və maqnit sahələri, induksiya cərəyanları və onların boşalmaları, akustik vibrasiya, aktivləşmə və temperatur.

AVS-nin xüsusiyyətlərindən biri də onun əməliyyat kamerasında proseslərin həm partiyalar şəklində, həm də fasiləsiz həyata keçirilə bilməsidir. Bundan əlavə, ferromaqnit hissəcikləri maye və ya qaz axını ilə əməliyyat kamerasından uzaqlaşdırılmaq əvəzinə maqnit sahəsi tərəfindən saxlanılır.

Ferromaqnit hissəciklərin burulğan qatında flotasiya konsentratının emalı üzrə eksperimentin nəticələri

Tədqiqatın seçilmiş hədəfi aşağıdakı tərkibə malik flotasiya konsentratıdır:

• Au – 89 q/t;
• As – 13,0 %;
• Ssulf. – 20,32 %;
• FeO – 1,43%;
• Fe2O3 – 32,11%;
• Al2O3 – 8,0%;
• SiO2 – 23,8%;
• TiO2 – 1,34%.

Bu konsentratı burulğan qatı cihazında ilkin emal etmədən ayırmaq cəhdləri ürəkaçan nəticə vermədi. Əhəng və mis sulfatdan istifadə edərək qələvi mühitdə flotasiya zamanı pirit məhsulunda arsenin tərkibi arsen konsentratına çevrildikdə (35%) ən yaxşı halda 12-13%-dən 5%-ə qədər azalır. Yaxşı nəticənin olmaması sulfid qızıl-arsen filizlərinin fiziki və kimyəvi müqaviməti ilə izah olunur, burada çox nazik qızıl hissəcikləri əsasən pirit və arsenopiritlə təmsil olunan sulfid minerallarında dağılır.

Buna görə də, konsentratın burulğan lay qurğusunda ilkin emalından sonra sonrakı flotasiya ayrılması aparılmışdır. Burulğan qatı qurğusunun (ferromaqnit hissəciklərinin çəkisi 30 q) iş kamerasında emal edildikdən sonra 200 q konsentrat dərhal flotasiya maşınına verildi və butilksanthat (50 q/t) ilə üzdü.

Şəkil 1 – AVS-də konsentratın emalı müddətinin selektiv flotasiyanın texnoloji parametrlərinə təsiri: 1 – pirit konsentratının arsen tərkibi; arsenin (2) və qızılın (3) arsen konsentratına çevrilməsi

Əldə edilən məlumatlar göstərir ki, pirit məhsulunda arsenin miqdarı emal müddəti 10-11 dəqiqəyə qədər 16% -dən 4% -ə qədər azalır. As-ın 89-90%-i və Au-nun 90-91%-i 23-24% və 125-130 q/t miqdarında məhsuldarlıq təxminən 62% təşkil edən arsen konsentratına çevrilir (Şəkil 1).

Müxtəlif materialları burulğan qatı aparatında emal edərkən, prosesin səmərəliliyini müəyyən edən mühüm amillərdən biri ferromaqnit hissəciklərinin çəki vahidinə düşən emal materialının miqdarıdır.

Reaksiya zonasında dipolların olmaması materialın intensiv qarışmasını və mineral səthə lazımi təsiri təmin etmir. Ferromaqnit hissəciklərinin həddindən artıq qidalanması mineralların sonrakı seçiminə də mənfi təsir göstərir.

Tədqiqatlar göstərir ki, konsentratın çəkisi ilə ferromaqnit hissəciklərinin çəkisi arasında optimal nisbət qapalı sistemdə 8-12 diapazonuna düşür. Konsentratın 10 nisbətində ilkin emalı və sonrakı flotasiyası arsenin pirit konsentratına qaytarılması 5-5,5% olduqda arsenin tərkibi 2,4% olan pirit konsentratının alınmasını təmin edir (Şəkil 2).

Şəkil 2 – Konsentrat emalında ferromaqnit hissəciklərinin çəkisinin selektiv flotasiyanın texnoloji parametrlərinə təsiri: 1 – pirit konsentratının arsen tərkibi; arsenin (2) və qızılın (3) arsen konsentratına çevrilməsi. A oxunda – konsentratın çəkisi ilə ferromaqnit hissəciklərinin çəkisi arasındakı nisbət

Pulpadakı hidrogen ionlarının pH = 5,5-10,5 aralığında konsentrasiyası flotasiya nəticələrinə təsir göstərmir. Kükürd turşusu və əhəng mühitində flotasiya zamanı arsenopiritin arsen konsentratına çevrilməsi geniş diapazonda 94-95% təşkil edir və yalnız yüksək qələvi mühitdə (pH> 10,5) arsenopiritdə bir qədər depressiya müşahidə olunur (Şəkil 3).

Şəkil 3 – Selektiv flotasiyanın texnoloji parametrlərinə sellüloz pH-nin təsiri: 1 – pirit konsentratının arsen tərkibi; arsenin (2) və qızılın (3) arsen konsentratına çevrilməsi

AVS-də konsentrat emal edilərkən bir sıra amillər (induksiya cərəyanları, elektrik boşalmaları, yerli təzyiq artımı, temperaturun artması, abraziv təsir və s.) ksanthat plyonka ilə örtülmüş mineral səthə təsir edir, nəticədə kollektor desorbsiya olunur. minerallar və qismən parçalanır.

Eyni zamanda, emaldan sonra pulpa hələ də mineralların səthində rezorbsiya oluna bilən və sonrakı selektiv flotasiyaya mənfi təsir göstərən kollektorun bir hissəsini ehtiva edir. Konsentratı AVS-də emal edərkən aktivləşdirilmiş kömürün (1 kq/t-a qədər) əlavə edilməsi parametrləri yaxşılaşdırır.

Nəticədə pirit konsentratının tərkibində 1,7-1,8% As var ki, bu da onu mis əritmə zavodunda təkrar emal etməyə imkan verir. Arsen konsentratında 26-27% As, 130 q/t Au var, bu da müvafiq olaraq 95-95,5 və 92-93%-ə bərabərdir.

Beləliklə, qızıl-arsen-pirit konsentratlarının burulğan lay qurğusunda qısamüddətli emalı sonrakı selektiv flotasiyanın nəticələrini xeyli yaxşılaşdırır və qızılda daha çox olan arsen konsentratının stabil alınmasını təmin edir. Bundan əlavə, burulğan təbəqəsi cihazları aşağı enerji istehlakı (bir cihazın güc tələbi 9,5 kVt-dan çox deyil), yığcam ölçüsü və asan təmiri səbəbindən klassik dəyirmanlarla müsbət müqayisə olunur.

Vorteks lay cihazları vasitəsilə qızıl hasilatı haqqında əlavə məlumat almaq üçün vebsaytın müvafiq bölməsindəki bəzi əlaqə məlumatlarından istifadə edərək peşəkarlarımızla əlaqə saxlayın.